Samenlaeven - Over Naobers en Noodnaobers

door Ben Hiddink

(bewerking van een verhaal gepubliceerd in 'de Zwerfsteen' 2006/1)

In 't volgende verhaal wordt verteld aover hoe 't vrogger in Baok in zien wark ging met rouw en trouw, met dorsen en met koekalven, met ziekte en met verhuzen. Dooran kwammen heel wat ongeschreven regels te pas. Want 't sociale laeven had heel wat meer um 't lief as tegenwoordeg. 't Onderlinge contact was intensiever, zo ha'j buurtvisites, niejjaorsvisites en kraomvisites. 't Wark lenen zich ok um met mekare belangrieke en minder belangrieke zaken te besprekken.
De noodzaak um biej belangrieke gebeurtenissen völle hande uut de mouwe te kunnen stekken, zörgen veur 'n hechte band in de buurte. Maor 't belang van 'n hechte buurte ging ok wieter; 't lössen kleine onderlinge conflicten op, bi-j veurbeeld at der 's ene 'n vore te wied ebouwd had, of at de blagen mekare te wies eworden waren. En 't zörgen veur 'n sociale controle en veural gaf 't 'n goed gevuul as biej plezier of verdriet de buurte um oew hen ston.

Brulfte
Zo'n betjen drie wekke veur 't trouwen geet 'n anstaond echtpaar in ondertrouw. De karke en de gemeente bunt dan op de heugte ebrach en 't is dan de eerste keer dat de buurte der biej te passe kump. Biej de ondertrouw wordt 'n viertal naoste buren (de noodnaobers) van 't huus waor 't jonge stel kump te wonnen, uut-eneudigd. 't Jonge stel vrög dan ok an ene daor van of e eerste boer wil worden. Disse keuze wordt emaakt van uut traditie, maor ok um 'n praktische reden, waor a'w wieter in 't verhaal nog op terugge'komt. Zo'n eerste boer mag gin femilie waenn, hee mot anzien hebben en ok 't liefste twee peerde. Kort nao de ondertrouw gaot de vier naosten in aoverleg met 't bruudspaar wie of der wieter naobers mot worden. As der deur 't huweluk femilie in de buurte ontsteet, is dat 'n vast gegeven; want zulke femiliebanden könt der veur zörgen dat der nieje buren evraogd mot worden. Dat gebeurt dan deur 't bruudspaar. An de luu zelf wordt aover-elaoten of ze buurte wilt blieven, dan wel as femilie beschouwd wilt worden. Dat beteikenen in de praktijd dat wieterwaegens naeven en nichten en ooms en tantes gewoon buurte bleven, terwiel anderen zelfs as achternaeve femilie waren. 't Antal gewone naobers mot toch minstens acht waenn, dat is veural in verband met 't dragen van de kiste biej 'n begraffenis.

Geboorte en huwelijksjubilea
As der in de buurte iets jongs verwacht wordden, sprongen de noodnaobers ok biej. Eén van de vrouwluu was dan vroedvrouw en de anderen waren oppas. De mansluu hielpen zo neudeg in 't achterhuus. De angifte op 't gemeentehuus verzörgen de eerste boer, samen met de vader. De eerste boer was der fenaol druk met, want hie mos ok de naoste femilie langs um den kleinen 'an te zeggen'. De buren kwammen den kleinen kieken ('t kraomschudden) en brachten 'n krentewegge met. En de naosten hielpen dan weer bedienen. Ok 't riejen biej 't deupen en 't bedienen biej 't deupfees wordden deur de naosten verzörgd. Biej huwlijksjubilea hielp de buurte weer op dezelfde meniere as met 'n brulfte. Maor dan wier 't neudegen an de luu zelf aover-elaoten.

Begraffenis
'n Heel belangriek en ok 'n zörgvuldige angelaegenheid was de hulp biej 'n sterfgeval. Dat begon al met eventueel waken biej 'n ernstig zieken, ok deur de noodnaobers. As der iemand aoverleden was, kreeg de eerste boer bericht. Die ging met de andere naosten naor 't sterfhuus om 't liek af te leggen. 't Veruhennegaonskleed -dat een-ieder klaor had liggen- wordden de estorvene an-etrokken; de vensters wordden deur de naasten toe-edaon. Dan wordden der metene af-epraot wie zol anzeggen in de naaste femilie en in de rest van de buurte. Dan mos ok ezeg worden wie der dragen mos. De eerste boer mos aoverleggen met de dominee of pastoor -dat was manges nog 'n heikel punt want at der in 'n andere gemeente begraven wier, wol de eerwaarde van doar der op 't kerkhof ok nog iets an verdienen- met de köster (veur 't luunn), met de timmerman en de doodgraver. Ok mos e 'n aoverlijdensverklaoring halen biej den dokter en doormet naar 't gemeentehuus. 't Trouwboekjen en 't bewies van 'n graf waren doorbiej neudeg.

Burenhulpe
't Buurte waenn, was ok behalve met bezundere gebeurtenissen belangriek en noodzakeluk biej sommige werkzaamheden. Mekare helpen biej 't binnenhalen van de oogst, biej 't rogge dorsen en veural biej 't kalven van 'n koe was de gewoonste zaak van de weerld. Manges was 't zó, dat der luu waren die zovölle in de buurte liepen, dat 't der thuus onder lee. Doornaost waren der ok wat die alleneg maar de buurman hielpen at ze zelf wied en breed klaor waren.
Maor biej disse gewone burenhulp hadden de noodnaobers gin speciale taak. Anders wordden 't as der burenhulpe neudeg was biej ziekte, biej 'n verhuzing of biej 't opkarren van 'n gemeenschappeleke weg. Dat wordden weer deur de eerste boer met hulp van de andere naosten eregeld; de gewone naobers wordden, as dat neudeg was; in-eschakeld.

Hiddink's en hulp - koffiepauze op het roggeland
(links vader van de auteur)

Ongemak in de buurte
Luu, die zo kort biej mekare woont, hebt ok 't eerste kans dat ze mekare in 't vaarwater komt. Dat is op 't platteland niet anders as an de straote. Maor a'j kort biej mekare woont, bu'j ok 't eerste op mekare an-ewezen. Met die achtergrond was 't buurte waenn niet alleneg 'n eer en 'n plicht maor 't was ok 'n noodzakelijk onderdeel van 't boerenlaeven vrogger. Maor weinigen onttrokken zich an die plichten en 't niet meer buurte willen waen -'t buurte opzeggen- was 'n heikele angelaegenheid. Toen de noodzaak um buurte te hebben minder wordden deurdat der veur 't wark zowel in veur- as achterhuus makkeleker hulpe te kriegen was, deurdat begraffenis-ondernemmers biej 'n sterfgeval alles regelen en de feesten niet meer an huus egeven wordden, verdween één van de peilers onder 't naoberschap, namelijk: mekare neudig hebben. Toen der ok in völle boerderiejkes gedientjes veur 't stalraam kwammen, wordden 't saamheuregheidsgevuul der ok al niet better op!

't Filesoferen aover de goeie olde tied is bes mooi.
Maor veur de toekomst is 't niet ech weerdevol. A'w van 't buurte-waenn nog wat wilt aoverhollen, zu'w der'n eigentiedse invulling an motten geven. En dan meugt der best onderdelen uut 't oogpunt van folklore blieven bestaon, want soms hef dat ok nog praktisch nut. Te denken völt dan an hulpe biej sterfgevallen, 't mooimaken biej feesten en dergeleke. Maor 't belangriekste argument um ok tegenwoordeg nog de buurte in stand te hollen mot waenn 't sociale gebeuren woorbiej iej mekare steunt in lief en leed, waorbiej iej mekares goed en have in de gaten helpt hollen en waorbiej iej onderlinge hekkelerieje probeert te veurkommen. Want samenlaeven ku'j niet alleneg.

Bron: het volledige verhaal is gepubliceerd in 'de Zwerfsteen' 2006/1
Foto: van de auteur