Verslagen van HVS Activiteiten

Activiteit: Lezing 'Sporen van slavernijverleden in Gelderland'
                 Else Gootjes
Datum:     22 januari 2024

Het had niet veel gescheeld of de lezing
'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland' was niet doorgegaan: spreker Aschwin Drost, als onderzoeker betrokken bij dit project van Erfgoed Gelderland, was geveld door corona. Projectleider Else Gootjes bood aan zijn plaats in te nemen.

Vanaf 1600 breidde de handel vanuit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zich uit over de wereldzeeën. Met hun bewapende schepen waren de Verenigde Oost Compagnie (VOC) en de West Indische Compagnie (WIC) betrokken bij de 80-jarige oorlog tegen Spanje. Daarbij werden vijandelijke schepen, ook schepen met slaafgemaakten aan boord, gekaapt.

In de achttiende en negentiende eeuw investeerden rijke kooplieden in de Republiek in plantages in de koloniën, zowel in Nederlands-Indië als in Suriname. De lijst met Gelderse woonplaatsen van slaveneigenaren, die na afschaffing van de slavernij in 1863 werden gecompenseerd voor het verlies van de mensen die zij tot dan toe tot hun bezit rekenden, is lang. Een van de ons meest aansprekende namen zal die van de familie Ver Huell (Doesburg) zijn; zij bezaten een muskaatnoten- plantage in Suriname. Ook die van de kastelen De Wildenborch en Enghuizen zullen tot de verbeelding spreken.

Aschwin had voor zijn lezing aantekeningen voor Else achtergelaten: "Lokaal kunnen testamenten ook tot aardig de (ontwikkeling van) indirecte verbondenheid tussen Nederland-Gelderland-Achterhoek-Steenderen en de koloniale wereld laten zien. Het is interessant om binnen testamenten te kijken naar aan de koloniën en slavernij gerelateerde boedel: bijvoorbeeld koffie- en thee apparaten, kannen en potten voor koffie, suiker en thee; servies en meubilair (bijvoorbeeld gemaakt van tropische houtsoorten), etc. Hierin is vaak duidelijk een trend te zien: vanaf ca. 1600 al te vinden in testamenten van de rijkste en adellijke families, later in de 17e en 18e eeuw ook de gegoede (bestuurs)families (plus mensen die vanuit de koloniën terugkeerden/zich hier vestigden) en vanaf 18e en 19e eeuw ook de andere inwoners. De ontwikkeling in de toenemende toegankelijkheid van koloniale producten is tot in de laagste bevolkingsgroepen te volgen."

Anton de Kom - schrijver
Else zette hem in haar presentatie in de schijnwerpers: Anton de Kom, een Surinaamse anti-koloniale schrijver en nationalist. Hij is vooral bekend om zijn boek 'Wij slaven van Suriname' (1934), een aanklacht tegen het Nederlandse kolonialisme in Suriname.


De Kom richtte in Paramaribo een plek in waar arbeiders, met name de 'nieuwe' slaven die na de afschaffing van de slavernij in 1863 in een systeem van contractarbeid waren beland, terecht konden voor advies over hun rechten. Hij hielp hen met het opstellen van contracten, het indienen van klachten en het verdedigen van hun belangen tegenover de koloniale autoriteiten en plantage-eigenaren.

Cupido & Guan Anthony Sideron

Else presenteerde ook Cupido, slaaf gemaakt aan de kust van West-Afrika, en Guan Anthony Sideron, in slavernij geboren op Curaçao. Beide jongens werden als relatiegeschenk van vermoedelijk de West-Indische Compagnie aan stadhouder Willem V gegeven.

Hun belangrijkste taak was niet om de vorst te vermaken – zoals in Frankrijk normaal was -, maar om het aanzien van de regering te vergroten. Ze werden veelvuldig ingezet bij parades en entourages van het stadhouderlijk hof.

Een van de aanwezigen, Henny Hoogerheijde, merkte op dat het onderzoek zich kennelijk richtte op het slavernijverleden in Suriname. Haar voorouders zijn afkomstig uit de Indische Archipel, de familiegeschiedenis heeft zij tot aan 1500/1600 in kaart weten te brengen. Zodoende kent zij de verhalen over het lijden onder de slavernij op de eilanden.
Else kon niet anders dan toegeven dat zij gelijk had en dat een dergelijk onderzoek een aanvulling zou zijn op het huidige.
Een aanvulling van mijn kant:

https://geschiedenismagazine.nl/de-onbekende-slavernij-in-oost-indië.

Aschwin Drost had voor zijn lezing een aantal wetenswaardigheden verzameld:
- een trouwakte van Maria Wilhelmina Gijsbertina van Zadelhoff (1823-1900)
- een pachtcontract Jan Jansen van Steenderen
  (een link in document 'Aantekeningen Aschwin Drost' verwijst hier naar)
- en losse aantekeningen voor lokaal onderzoek.
Ik wil ze u niet onthouden, de afbeeldingen waarnaar in de tekst wordt verwezen, heb ik jammer genoeg niet mogen ontvangen. In het bijgevoegde pdf-bestand kunt u het e.e.a. lezen: Aantekeningen Aschwin Drost

Als afsluiting een quote van Valika Terry Smeulders, geboren in Willemstad (Curaçao), wetenschapper, curator en van 2017 tot 2020 conservator bij het Rijksmuseum, Amsterdam.
"Ik vind schaamte en schuld totaal niet nodig. Dit gebeurde honderden jaren geleden. Niemand die nu leeft, heeft daar direct verantwoordelijkheid voor. Maar waar je wel verantwoordelijkheid voor hebt, is je te informeren over wat zich heeft afgespeeld. Omdat het voor de samenleving wel belangrijk is. Je kunt niet de glorieuze kant van de geschiedenis vieren zonder dat je er rekenschap van geeft dat die niet voor alle mensen gold. Ik zou willen dat de bezoeker het tot zich neemt, empathie heeft en weet dat er meerdere kanten zijn."

Margo van Steen


Verslagen van activiteiten (2023) Verslagen van activiteiten (2022)
Verslagen van activiteiten (2020) Verslagen van activiteiten (2019)